تحلیل متن «نامۀ امیر مسعود به آلتونتاش خوارزمشاه» از تاریخ بیهقی بر اساس نظریة کنش گفتارِ جان راجرز سرل

متن‌های ادبی دارای لایه‌های معنایی متعددی هستند. مخاطب باید منظور گوینده یا نویسنده را از متن استخراج کند. ذهن انسان به طور خودآگاه و ناخودآگاه فرایندهایی را در خدمت می‌گیرد تا به این هدف برسد. چگونگی استخراج معنا و منظور نهفته در یک متن از دیرباز از سوی متخصّصان شاخه‌های متعدد علوم انسانی از جمله زبانشناسی و زیر شاخه‌های آن مورد توجه بوده است. نظریۀ «کنش گفتار» یکی از راهکارهای به دست آوردن معانی پوشیدۀ متن است. تاریخ بیهقی یکی از متون کهن نثر فارسی است که به لحاظ شیوۀ نگارش، یکی از متون طراز اول ادبیات به شمار می­رود که بلاغت گفتار و توانایی خارق‌العادۀ ابوالفضل بیهقی نویسندۀ آن را نشان می‌دهد. در این پژوهش، «نامۀ سلطان امیر مسعود به آلتونتاش خوارزمشاه» در تاریخ بیهقی بر اساس نظریة کنش گفتار و طبقه بندی پنج‌گانۀ جان راجرز سرل (JohnRogers Searle) تجزیه وتحلیل شده و فراوانی هریک از کنش‌های موجود در متن بررسی شده است. این نظریه بر پایۀ معنی شناسی کاربردی استوار است و در حوزۀ تحلیل گفتمان قرار دارد.بررسی نامۀ امیرمسعود براساس نظریۀ مذکور نشان داد که نویسنده در این نامه از کنش‌های گفتاری و ترغیبی به میزان زیاد و از کنش عاطفی به میزان کمتری استفاده کرده است و این امر بیانگر اهداف پنهانی و پوشیدة نویسندة نامه است.